De roep om het Nederlandse pensioenstelsel drastisch te hervormen klinkt steeds luider. Individuele pensioenpotten is een optie die daarbij vaak wordt genoemd. Uit berekeningen van het Centraal Planbureau blijkt dat die overgang vooral voor veertigers nadelig uitpakt.

Het Nederlandse pensioensysteem staat sinds de kredietcrisis van 2008 flink onder druk. Pensioenfondsen van werkgevers kampen met relatief lage financiële buffers, waardoor het lastig is om te garanderen dat pensioenen die gebaseerd zijn op een gemiddeld loon ook daadwerkelijk uitgekeerd kunnen worden.

Verder zorgt de vergrijzing ervoor dat in de komende decennia een kleinere groep werkenden de lasten draagt van de AOW-uitkeringen die via de overheid worden verstrekt.

En dan is er nog de extreem lage rente die roet in het eten gooit. Die lage rente maakt het steeds lastiger om pensioenpremies rendabel te beleggen in relatief veilige obligatieleningen en daarmee toekomstige uitkeringen te waarborgen. Dat is een van de redenen voor de kortingen op de uitkeringen die volgend jaar dreigen.

Doorsneesystematiek

Het huidige pensioensysteem is niet flexibel genoeg om de veranderingen op de arbeidsmarkt en in de maatschappij soepel op te vangen. Met name de doorsneesystematiek ligt onder vuur. Daarbij zijn de premie en de opbouw van alle pensioendeelnemers gelijk: bijvoorbeeld 15 procent van het salaris.

Dit leidt ertoe dat jonge werknemers relatief veel premie afdragen, terwijl ouderen te weinig betalen. Jongeren hebben immers hun hele carrière nog voor zich en hun pensioenpremies kunnen langer belegd worden.

Lang was dit geen probleem, omdat een jongere werknemer vanzelf ouder wordt. Maar de flexibilisering van de arbeidsmarkt ervoor zorgt dat steeds minder jongeren hun hele leven pensioen opbouwen bij één fonds. Hierdoor komt ook de eerlijke verdeling tussen jong en oud van respectievelijk de inleg en de uitkering van pensioenen onder druk te staan.

Individuele potjes

Een oplossing is een zogenoemde 'persoonlijke pensioenrekening'. Elke werkende draagt dan geen premie af aan een collectief fonds, maar spaart voor zijn eigen beleggingspot. Dat is een stuk transparanter en voorkomt geruzie over de herverdeling van de pensioenpot. Je kunt precies zien wie hoeveel gespaard heeft.

Daarnaast kunnen pensioenfondsen maatwerk bieden voor individuen: voor jongeren kunnen ze meer risico nemen met beleggingen, voor ouderen wat minder. Onder meer econoom Lans Bovenberg pleit voor persoonlijke potjes, waarbij bepaalde risico's, zoals het feit dat de één langer leeft dan de ander, worden gedeeld.

(Overigens kleven er ook nadelen aan een individueel systeem, zoals hoogleraar economie Roel Beetsma uitlegt op MeJudice.nl.)

Effecten op generaties

De Sociaal-Economische Raad (SER) heeft het Centraal Planbureau (CPB) gevraagd om enkele varianten op het huidige pensioensysteem door te rekenen. Daarbij keek het CPB naar de effecten op verschillende generaties.

De overgang naar individuele potjes treft vooral veertigers in de portemonnee, zo blijkt uit de notitie van het planbureau (pdf) die dinsdag is gepubliceerd. Afschaffen van de doorsneesystematiek "leidt tot een hiaat in de pensioenopbouw, met name voor de huidige deelnemers rond middelbare leeftijd", schrijft het CPB. "Het wegvallen van de subsidie op de pensioenopbouw in de tweede helft van de loopbaan leidt tot negatieve generatie-effecten, die voor bestaande deelnemers kunnen oplopen tot -9 procent."

Afschaffing van de doorsneesystematiek leidt dus tot een verschuiving van lasten van toekomstige deelnemers naar huidige deelnemers.

De overgang naar individuele pensioenen treft mensen die zijn geboren vanaf 1951 in hun portemonnee. Rond geboortejaar 1970 zijn de negatieve effecten het grootst, daarna wordt het weer minder. Werkenden die nu 30 jaar of jonger zijn, profiteren van de overgang.

Dekkingsgraad in gevaar

Kritiek op de CPB-notitie komt uit de hoek van D66, voorstander van een individueler pensioensysteem. Het huidige pensioensysteem wordt te positief voorgesteld. "Echte slechtweerscenario's, zoals de afgelopen crisis van 2008 of de dotcom-crisis, zijn weggelaten uit de berekeningen", zegt Kamerlid Steven van Weyenberg tegenover De Telegraaf (betaald via Blendle).

Het CPB houdt er volgens D66 dan ook te weinig rekening mee dat de dekkingsgraden van pensioenfondsen in gevaar kunnen komen.

Woensdag debatteert de Tweede Kamer over de pensioenen. Vakbonden FNV, CNV, en VCP roepen in een gezamenlijke brief de politiek opnieuw op hun verantwoordelijkheid te nemen en een oplossing aan te dragen voor de financiële problemen van pensioenfondsen. "Het jojo-effect met pensioenen moet nou eens over zijn", aldus CNV-voorzitter Maurice Limmen. "De politiek is daar mede verantwoordelijk voor."

Lees ook

Je eigen huis als pensioenpot? Dit zijn de opties

Waarom pensioen opbouwen in je bedrijf vaak voor geen meter werkt

Ga je emigreren? Dan loopt je pensioen gevaar, en banken verzwijgen dat